مقاله بررسی گچبری و تاریخچه آن در 13 صفحه ورد قابل ویرایش 

مقدمه

هنر گچبری از دیر باز درمعماری جهان و ایران وجود داشته و موجب زیبائی درون و بیرون بناها و ساختمانها شده است، و جلوه‌ائی دیگر به معماری داده است.

این هنر در هر گوشة جهان، متناسب با آداب و علائق و نیز فرهنگ در هر زمان سیروتكامل خاص خود را داشته و از بینش هنرمندان نیز متأثر شده است، اما یك عامل عمده كه همواره تمام مسائل زندگی بشر و هنر او را تحت تأثیر گذاشته و به شكل‌گیری و تكامل آن جهت داده است، دین بوده است.

طبیعتاً در كشور ما ایران هم این عوامل تأثیرگذار بوده است، تمدن ایران باستان و دوره‌های مختلف تاریخی و حكومتی و بعد‌ها هم اسلام به عنوان دین مردم در این رهگذر موثر بوده‌اند.

در این مجال اندك ما در واقع نظری كوتاه به هنر گچ‌بری می‌اندازیم.

گچبری و تاریخچه آن:

معماری ایران از شروع دوران آغاز تاریخی و دوران هخامنشی و سپس در دوران‌های اشكانی و ساسانی، به مسئله‌گچ و گچبری و گچ‌كاری توجه نموده و از آن به عنوان یك ماده سازنده و استوار بهر‌ه‌گیری شده است، كما اینكه به عنوان ملاط جهت طاقها و جرز دیوارها از آن سود جسته‌اند.

پس از سپری شدن عصر حكومت پاتیان كه خود در این زمینه دارای سبك و تمدن و هنر خاصی بوده و از روش‌های یونانی و یا هلنیستی نیز استفاده می‌كردند، ساسانیان به نوآوری و ابتكاراتی جدید در این زمینه دست زده و به این هنر با ویژگی‌های خاص خود توجه نموده و بزودی توانستند عواملی نوظهور، از جمله اشاعه و گسترش طاق و طاق‌سازی و در مراحل تكمیلی كاخ‌سازی را رونق دوباره‌ای بخشند كه نمونة این كاخها معرف یك هنر خاص در یك عنصر خاص بوده و در پایان این عصر رونق بخش هنر‌های اسلامی و تأثیرگذاری بر آثار این عصرها گردید.

ساده‌ترین نمونة معماری عصر ساسانیان كه بدون بكارگیری چوب و مصالح سنگ، جزآثار برجسته و ماندگاری است كه از گچ و نی ساخته شده و نمونه ارزنده‌ای است از كاربرد گچ در ساخت بناء چهار طاقی‌نیا و نسا یا نیزار در نزدیكی كاشان است، كه آتشكده‌ای در جوار چشمه‌ای مابین كاشان و دلیجان واقع شده است.

مشخصه‌های بارز چهار طاقی نیسار:

هنرمندان عصر ساسانی علاوه بر بهره‌گیری از گچ به عنوان ملاط، در زمینه طرح‌اندازی گنبد نیز از این ماده بهره مؤثری گرفته‌اند، در سرطاقی‌های هلالی شكل نیز از گچ به مقدار فراوان استفاده، شده است، چهارطاقی نیسار یا نیزار در مجموع كاربرد سه‌گانة گچ را در عصر ساسانی و هنر گچبری آنان نشان میدهد:

كاخ تیسفون:

طاق كسری یا ایوان مدائن: عظیم‌ترین كاخ ساسانی با مساحتی حدود 12 هكتار و ایوان بلند آوازة آن به نام طاق كسری، این بنا روی صفه بر پا شده و طاق بزرگ در مركز آن است به جز تزئینات ورقه‌های مسی و طلایی و نقره‌ای، سنگ‌های مرمرین رنگی، موزائیك و شیشه، سرانجام گچبریهایی با طرح‌های متنوع زینت بخش این كاخ و سراسر ایوان آن بوده‌اند. نمونه‌های معروف مكشوفه از استوك‌های گچی شامل یك عدد مجسمه نیم تنه برجسته، یك قطعه گچبری از سیمرغ، یك قطعه استوك صلیبی شكل، كه این آثار در موزة متروپولیتن و موزة برلین می‌باشند.

كاخ چال برخان (ری):

از آثار گچبری، آنچه بیش از همه بر چشم می‌نشیند، آثاری است مربوط به كاخ چال ترخان‌ری كه بی‌شك اگر این كاخ جان سالم بدر برده بود، می‌توانست یك موزه عظیم از كارهای گچی و گچبری باشد. این كاخ منسوب به بهرام گور بوده و چون در منطقه‌ای از دشت نزدیك شهرری قرار داشته است، لذا به صورت محل شكار و استراحتگاه بهرام محسوب می‌شده است. از آثار بدست آمده در این بنا می‌توان به استوك‌های گچبری، بیشتر مشتمل برخشت‌های مربع، نقوش سه گانه هندسی، گیاهی، حیوانی نقش شكارگاه و صحنه‌های مختلف شكار، نقش برجسته‌های گچی از حیوان و انسان، نقش بهرام در حال شكار و استوك دیگر پادشاهان ساسانی را سوار بر اسب نام برد، در بین نقوش گچبری نقش زن و آناهیتا بر روی چند خشت مربع با آرایش مو وگردن بندی بر گردن، آرایش گل لوتوس و اشاهد هستیم. این آثار در ضلع طبقه همكف موزة ایران باستان به معرض تماشای عموم گذاشته شده است. (تصویر شماره 6)

كاخ بیشاپور:

این بنا كه تصویری از نمونه گچبری آن در صفحه قبل آمده است، از جمله آثار با ارزش ساسانی است كه بی شبهه از نظر كاربرد معماری و تزئینات داخلی از آن اثری جالب و در خور توجه، ساخته است، كه در دهه اخیر هیئت باستان شناسی ایران به سرپرستی دكتر علی اكبر سرفراز با حفاریهای پیگیر در این كاخ، موفق شد به قسمت‌هایی از تاریخ هنری این مرز و بوم دست یابد.